Клара Ксенофонтова - Эɮэрдэлэр. Баɮа санаалар. Анабыллар
© Оформление. ООО «Издательство Айяр», 2019
© Клара Ксенофонтова, 2019
ОҔО АЙМАХХА ЭҔЭРДЭ
Саҥа киһи кэлбитинэн
«Саҥа киһи күн сирин…»
Саҥа киһи күн сирин
Сирэм күөх таһаатыгар
Одун хаантан уураахтанан,
Чыҥыс хаантан ыйаахтанан
Олох суолун салгыы кэлбит
Үөрүүтүгэр муһуннубут,
Алыс үөрбүччэ-көппүччэ
Алгыс баһын сыалаатыбыт.
Ийэлээх аҕаҥ
Илгэлээх тапталларыгар бигэнэн,
Остуоруйа дойдутунуу
Олус дьоллоох оҕо саастан,
Кэрэни кэрэхсиир,
Үтүөнү өйдүүр
Киһи киэнэ кииллээҕэ буол!
Саха саргытын салайар
Сайаҕас санаалан,
Киһи кэскилин тэрийэр
Киэҥ мэйиилэн!
«Орто дойду ыалыгар…»
Орто дойду ыалыгар
Олох аанын тэлэйдэ.
Күүтүүлээх күндү киһибит,
Киирэн кэллиҥ бэбээрэн.
Ийэҥ, аҕаҥ тылларын
Эккэр-хааҥҥар иҥэрэн,
Киһи бэрдэ эн буолаар,
Киргэ-хоххо сыстымаар.
Эдэртэн эйэтин,
Кырдьаҕастан алгыһын,
Эгэлгэ кэрэтин ылынан,
Эриэккэс олоҕу олороор.
Кырдьаҕаска-кыаммакка
Көмөҕө өрүү кэлэр
Элэккэй, эйэҕэс
Эрчимнээх сүрэхтэн!
Саргылаах санааланан,
Саҥаны айар кыахтанаар,
Уйгуну сомсор
Улуу олохтоноор!
Төрөөбүт күҥҥүнэн Биир сааскынан
Биир сыл ааспыт
Күндү көмүс күөрэгэйбит
Күн сирин көрбүт
Бэлиэ күнүттэн.
Биир сыл ааспыт
Сүрэх күүскэ битийэн,
Бэлиэр ийэ, аҕа дэтэн,
Сиэлэ-хаама сылдьыбыппыт.
Ийэҥ истиҥ сыһыана
Иэйэхсиккэ тэҥнэстин,
Аҕаҥ амарах кыһамньыта
Айыыһыттыы арыаллаатын!
Ыарыы ыалласпатын,
Тумуу тумуннун!
Дьоллоох оҕо саастан,
Күн-түүн ахсымнык улаат!
Түөрт сааскынан
Чөмчүүк саас биир бэлиэ кэминэн —
Түөрт сааскын томточчу туолар,
Чэмэлкэй күннүү сыдьаайар
Түөрэҕиҥ түстэммит күнүнэн!
Күн өрүү бу курдук көрүөхтүн,
Күөх халлаан күлүмнүү күлүөхтүн,
Оҕо саас тырымнас сулуһа
Олоххор үөрүүнү үксэттин!
Улаата охсоҥҥун чугас дьоҥҥор
Туһа киһитэ эн буолаар,
Аймах дьоҥҥун ааттатаар
Үтүө, кэрэ тылынан!
Дьоллоох оҕо саастан
Дьону түмэр дьоҕурдан,
Чугастаргын чуоҕут,
Ыраахтаргын ыксалат.
Аҕыс сааскынан
Саһарҕа сааскын айхаллыы
Оҕо аймах тоҕуоруста,
Сандалы остуол тула
Эдэр-эмэн муһунна.
Күннүүн тэҥҥэ тэйэ оонньуур
Күлэр-үөрэр күҥҥүнэн!
Лыахтыын бииргэ көтөр-дайар
Көмүс, алтан кэмҥинэн!
Оҕо сааһыҥ мичилийэ
Сырдыкка, кэрэҕэ сирдээтин,
Үөрэҕи, билиини батыһар
Үтүө-мааны киһи дэттин.
Аймах дьонуҥ тоҕуоруһан,
Алгыс баһын сыалыыбыт.
Чырып-чырып чыычаахпытын
Чэгиэн турукка салайабыт.
Үөрүүҥ үрдүү турдун,
Үрдүгүнэн үргүөр үргүйбэтин!
Аламай күн тулаҕын сырдаттын,
Анныгынан аргыар аргыйбатын!
Уол оҕоҕо
Уол оҕо буолан уруйдаммыт
Ураты күҥҥүнэн,
Уон икки сааскынан
Уруй-туску аныыбыт!
Ириэнэхтэн иҥнибэт,
Тоҥтон толлубат,
Улахаҥҥа уолуһуйбат,
Кыраҕа кыһаллыбат
Уол оҕо чулуута,
Элик киэнэ бэрдэ буол!
Быстыбат бырдылан,
Эстибэт сэниэлэн!
Кыыс Куоҕа
Сиртэн сэрбэйиэххиттэн
Симээн улаатыннарбыт,
Симэх от курдук сэгэйбит
Сибэкки кэриэтэ кыысчааммыт!
Аламай күн айхалы аҕалла,
Турбут күн тускулу туһаайда.
Аймах-билэ дьонуҥ
Төрөөбүт күҥҥэр муһунна.
Кыыс оҕо кылааннааҕа,
Күн сиригэр көрүөхтэн эрэ
Кылбардыыр көмүһэ эн буол!
Ыраас күннүү күлүмнээн,
Ырыа кэриэтэ тырымнаан,
Харах көрөн сэргиир,
Кулгаах истэн чөрөҥөлүүр
Кэрэ симэҕэ буола улаат!
Тас көстүүнэн эрэ муҥурдаммакка
Ис дууһаҥ эмиэ сылааһынан илгийдин!
16 сааскынан
Уон алта сааскынан
Уруу-аймах дьонуҥ
Хоолдьуктуун хоҥкуйан,
Сүһүөхтүүн сүгүрүйэн,
Уруй тылларын утары уунабыт,
Айхал тылларын аныыбыт!
Дьоһуннаах суолу тутуһан,
Олох киэҥ аартыгын арыйан,
Саха саргытын салайсар
Сайдам санаанан салаллаар!
Ыарахаттартан чаҕыйбакка
Ыллыктаах суолунан айаннаар,
Тоҥтон толлубакка
Тулхадыйбат суолу тутуһаар.
Олоххор көрсөр эксээмэннэриҥ
Кэхтибэт кэскилгэ сирдээтиннэр,
Олох бары оллура-боллура
Киэҥ көҕүстээх оҥордуннар!
Оҕо көмүскэлин күнүнэн
«Оҕо баар буолан күн күлэр…»
Оҕо баар буолан күн күлэр,
Оҕо баар буолан сир симэнэр,
Оҕо баар буолан дьон дьоллонор,
Оҕо баар буолан олох салҕанар.
Оҕо чаҕаархай күлүүтүнэн күммүт саҕаланар,
Оҕолор тустарыгар ийэ-аҕа долгуйар.
Оҕо туһугар олохпут салҕанар,
Оҕо көмүскэлин күнүнэн!
«Эргиллибэт ойор күннээх…»
Эргиллибэт ойор күннээх
Оҕо сааспытын санатар
Биһиги көмүс чыычаахтарбыт,
Оҕолорбут, сиэннэрбит!
Хас ыал аайы
Оҕо чаҕаарар саҥата чугдаардын,
Үөрбүт харахтара,
Хааман тоотоҥнуура,